مدیر مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه لندن تأکید کرد: دو چیز مرا به ترجمه قرآن به زبان انگلیسی سوق داد، نخست اشتباهات رایج در ترجمه‌های قرآن به زبان انگلیسی و دوم قدیمی‌بودن زبان ترجمه‌ها.
«پروفسور محمد عبدالحلیم»، قرآن‌پژوه مصری‌الأصل و مدیر مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه لندن است و از معدود افراد غیرمستشرقی محسوب می‌شود که قرآن کریم را به زبان انگلیسی ترجمه کرده است، ترجمه‌ای که به گفته وی جدید بوده و انتشارات دانشگاه «آکسفورد» آن را منتشر کرده است.
در کار تولید این ترجمه، علاوه بر محمد عبدالحلیم، همسر و تعداد بسیاری از شاگردان وی نیز مشارکت داشته‌اند، بدین معنا که وی برگردان انگلیسی بخش‌های مختلف قرآن را در مدت هفت سال پیاپی از جهات مختلف (روانی و روشنی، سبک و سطح زبانی) بر روی دانشجویان لیسانس، فوق لیسانس و دکتری خود آزمایش کرده و دیدگاه‌های آنان را در تغییر و تصحیح ترجمه ی نخستین خود اعمال کرده است. مترجم کوشیده است به زبان انگلیسی امروزی ترجمه‌ای از قرآن قرآن ارائه دهد که بدون افزودن پرانتزهای توضیحی، متنی روان و سرراست، اما با حداکثر دقت و مطابقت با متن قرآن کریم ارائه دهد. توضیحات تاریخی، تفسیری و لغوی مترجم در پاورقی صفحات آمده است.
این ترجمه قرآن به خاطر ویژگی‌های منحصر به فرد و انتقال مفاهیم قرآن در قالب زبانی نو و قابل فهم، با استقبال گسترده غیرمسلمانان مواجه شد.
علاوه بر ترجمه انگلیسی قرآن، تاکنون مجموعه‌ای از مقالات قرآنی وی در کتابی با عنوان «فهم موضوعات و سبک قرآن» منتشر شده است.
خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با توجه به اهمیت اهمیت این ترجمه قرآن و همچنین جویاشدن نظر این مترجم برجسته قرآن به زبان انگلیسی، گفت‌و‌گویی با محمد عبدالحلیم انجام داد که حاصل آن از نظر می‌گذرد:
محمد عبدالحلیم از زبان خودش
در روستای «الاسدیه» در استان «شرقیه» مصر متولد شدم و در دوران کودکی با حضور در مکتب‌خانه‌های روستا توانستم قرآن را حفظ کنم.
دوران ابتدایی و متوسطه را در یکی از مدارس وابسته به دانشگاه الازهر در شهر «زقازق» مصر گذراندم، کارشناسی ادبیات عرب را از دانشکده «دارالعلوم» دانشگاه قاهره دریافت کردم و سپس به انگلیس رفته و در مقطع دکترا از دانشگاه «کمبریج» فارغ‌التحصیل شدم.
نخست در «کمبریج» و سپس در مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن به تدریس زبان و ادبیات عرب پرداختم و از سال 1995 میلادی در همین دانشگاه به رتبه استادی مطالعات اسلامی رسیدم.
اکنون مدیر مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه لندن و سردبیر مجله مطالعات قرآنی این دانشگاه نیز هستم که هر شش ماه یک بار به دو زبان عربی و انگلیسی در لندن و اسکاتلند منتشر می‌شود.
انگیزه‌های محمد عبدالحلیم از ترجمه قرآن به زبان انگلیسی
ایکنا در این گفت‌و‌گو مهم‌ترین انگیزه‌های محمد عبدالحلیم از ترجمه قرآن به زبان انگلیسی را از وی جویا شد و عبدالحلیم این گونه پاسخ داد: «دو چیز مرا به این کار سوق داد، نخست اشتباهات رایج در ترجمه‌های قرآن به زبان انگلیسی و دوم قدیمی‌بودن زبان ترجمه‌ها».
عبدالحلیم تصریح کرد: من زمانی که در دانشگاه تدریس می‌کردم از یکی از دانشجویان انگلیسی زبان نظرش را درباره ترجمه‌های قرآن به زبان انگلیسی پرسیدم، وی پاسخ داد: «من این ترجمه‌ها را نمی‌خوانم، زیرا به زبانی غیر از زبانی که در مدارس و دانشگاه‌ها رایج است، ترجمه شده و برایم قابل فهم نیست».
وی گفت: یکی از دختران مسلمان انگلیسی نیز یک روز به من گفت: «پدرم ترجمه‌هایی از قرآن برای مطالعه و آشنایی بیشتر در اختیار من قرار داد، اما من به خاطر قدیمی‌بودن زبان آن، تنها بخش‌هایی از آن را خواندم و از خواندن همه آن منصرف شدم».
محمد عبدالحلیم بیان کرد: همین مسائل بود که سبب شد من به سمت ترجمه قرآن به زبان انگلیسی کشیده شوم. برای این کار، نخست صفحه‌ای از قرآن را ترجمه کردم و در اختیار دانشجویان قراردادم و نظرشان را درباره آن جویا شدم، ترجمه خوبی به نظر می‌رسید، هر چند که هنوز برخی واژه‌های قدیمی در ترجمه دیده می‌شد.
مدیر مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه لندن تأکید کرد: «ترجمه صفحات قرآن به انگلیسی را همچنان ادامه دادم، تا این که ترجمه را به شکلی ارائه دادم که مورد رضایت همه دانشجویان قرار گرفت و دیگر خبری از واژه‌های قدیمی در آن دیده نمی‌شد و به همین ترتیب ترجمه کامل قرآن را به زبان انگلیسی آغاز کردم».
شاخصه‌های ترجمه قرآن محمد عبدالحلیم
وی معتقد است: نخستین شاخصه ترجمه‌اش، به زبان ترجمه بر می‌گردد که زبانی جدید و قابل فهم برای مخاطبان انگلیسی‌زبان است، این ترجمه تنها یک ترجمه صرف حرفی و لفظی نیست، بلکه در این ترجمه تلاش شده است که ویژگی‌های و بلاغت زبان مبدأ(عربی) به مخاطب انگلیسی‌زبان منتقل شود.
محمد عبدالحلیم در توضیح بیشتر این مطلب گفت: کسی که به کار ترجمه اقدام می‌کند، باید ویژگی‌های زبان مبدأ و مقصد را بداند، مثلا مترجمی که قصد ترجمه متون به زبان فارسی دارد، باید از ویژگی‌های بلاغی این زبان به خوبی آگاه باشد و به سبکی ترجمه کند که متکلمان به زبان فارسی به خوبی آن را بفهمند.
عبدالحلیم ادامه داد: دیگر ویژگی ترجمه من اهتمام به چند وجهی بودن معنای واژگان قرآن است، یعنی یک واژه ممکن است در جاهای مختلف، معانی مختلفی داشته باشد، مثلا واژه «الکافر» در قرآن هم به معنای شخص کافر به خداست و هم به معنای کسی است که «به خدا ایمان دارد، اما به خاطر نعمت‌هایی که به وی داده شده است، شکرگزار خداوند نیست».
مدیر مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه لندن تصریح کرد: بنابراین یک واژه ممکن است چند معنا داشته باشد، این مسئله در جای جای قرآن وجود دارد و باید در ترجمه به آن دقت کرد، این در حالی است که برخی به آن توجه نکرده و یک واژه را در همه آیات به یک شکل ترجمه می‌کنند، مسئله‌ای که صحیح و قابل قبول نیست و در معنا پیچیدگی ایجاد کرده و آن را غیرقابل فهم می‌کند.
محمد عبدالحلیم تأکید کرد: مسئله دیگر در ترجمه، توجه به بلاغت و فصاحت قرآن و لحن متناسب با معنا در ترجمه قرآن است، قرآن کافران، منافقان و مشرکان را به مجادله می‌طلبد، زمانی که مجادله در زبان انگلیسی ترجمه می‌شود، ممکن است از شدت و قاطعیت لازم برخوردار نباشد و ترجمه‌ای صرف و خالی از لحن متناسب با معنا باشد، بنابراین باید به این مسئله توجه کرد، زیرا در غیر این صورت، ترجمه ضعیف و به اصطلاح بی‌رنگ و طعم خواهد بود.
ترجمه قرآن در کشورهای اسلامی؛ ساده‌تر از ترجمه در کشورهای غیراسلامی
وی در بخش دیگری از این گفت‌و‌گو ترجمه قرآن در کشورهای اسلامی و غیراسلامی را با یکدیگر مقایسه کرد و گفت: ترجمه قرآن در کشورهای اسلامی و غیراسلامی با یکدیگر بسیار متفاوت است، زیرا در کشورهای اسلامی مردم از همان ابتدا با آموزه‌های اسلامی آشنا هستند و زبان عربی را نیز تا حدودی می‌فهمند و حتی علمای این کشورها از گذشته آثار و تألیفاتی را به زبان عربی نگاشته‌اند.
عبدالحلیم افزود: مثلا در ایران، پاکستان، هند، مالزی یا دیگر کشورهایی که از گذشته با اسلام و آموزه‌های اسلامی آشنا هستند، ترجمه قرآن و متون عربی را راحت‌تر درک می‌کنند، اما در کشورهای غیراسلامی، زبان قرآن زبانی ناآشنا و بیگانه است و مردم این کشورها از میراث اسلامی آگاهی چندانی ندارند و بیشتر مسیحی هستند، بنابراین قرآن باید به گونه‌ای ترجمه شود که به راحتی مفاهیم را به آنان انتقال دهد و مترجمی که این گونه عمل کند، موفق خواهد بود.
حمایت ناشران از مترجمان غیر متخصص؛ دلیل رواج ترجمه‌های نادرست از قرآن
مدیر مطالعات اسلامی در دانشگاه لندن با بیان این که حمایت برخی ناشران از مترجمان غیرمتخصص در رواج ترجمه‌هایی نادرست و غیر دقیق از قرآن تأثیرگذار بوده است، اظهار کرد: متأسفانه امروز کسانی در ترجمه قرآن وارد شده‌اند که با قرآن آشنایی ندارند و در گذشته فعالیت پژوهشی قرآنی انجام نداده‌اند و به طور اتفاقی و تنها به خاطر حمایت مالی از سوی ناشران به این کار روی می‌آورند.
این مترجم قرآنی مصری‌الأصل ادامه داد: برخی ناشران به مترجمانی که تخصص لازم را ندارند، پول زیادی می‌دهند و آن‌ها نیز به این کار تشویق می‌شوند و برای کسب درآمد و یا حتی شهرت به ترجمه قرآن اقدام می‌کنند و همین امر سبب می‌شود که ترجمه‌هایی غیر دقیق و نادرست از قرآن وارد بازار شود.
ترجمه تفاسیر قرآن، عطش مشتاقان را سیراب نمی‌کند
محمد عبدالحلیم در ادامه گریزی به تفاسیر قرآنی ترجمه‌شده زد و بیان کرد: در این نوع تفاسیر نوعی تقلید از گذشتگان به چشم می‌خورد و سبکی نو که پاسخگوی مخاطب کنونی باشد، در این آثار یافت نمی‌شود.
عبدالحلیم تصریح کرد: علاقه‌مندان به تفسیر، زمانی که به این ترجمه‌ها مراجعه می‌کنند، مطالب موجود را به دلیل قدیمی‌بودن سبک نوشتاری و زبانی، درک نمی‌کنند و در نهایت از مطالعه این کتب صرف‌نظر می‌کنند.
وی تأکید کرد: امروز با دهکده‌ای جهانی مواجه هستیم، مردم امروز در جهانی جدید و جامعه‌ای جدید و متفاوت با قبل زندگی می‌کنند، بنابراین باید ترجمه‌های متناسب که پاسخگوی نیازهای جامعه امروزی باشد، به آنان عرضه کرد.
ارائه ترجمه صحیح از قرآن؛ کلید تصحیح چهره مخدوش‌شده اسلام در غرب
محمد عبدالحلیم در پاسخ به پرسشی درباره راه‌کارهای تصحیح دیدگاه‌های غربی‌ها درباره اسلام و آموزه‌های اسلامی، گفت: مهم‌ترین اقدام در این زمینه ترجمه صحیح قرآن و متون اسلامی به زبان‌های رایج در غرب است، طبیعی است که غربی‌ها زبان عربی را نمی‌دانند و یا با زبان‌های فارسی، اردو، ترکی و دیگر زبان‌هایی که آثاری در زمینه فرهنگ و میراث اسلامی ارائه داده و پیشرفت‌های زیادی در این زمینه داشته‌اند، نیز آشنا نیستند، بنابراین باید با ترجمه این آثار به زبان‌های رایج در غرب، زمینه را برای آشنایی آنان با فرهنگ اسلامی فراهم کرد.
عبدالحلیم ادامه داد: خیلی از غربی‌ها علاقه‌مند به آشنایی با اسلام هستند و در این مسیر به قرآن‌های ترجمه‌شده مراجعه می‌کنند، اما این ترجمه‌ها آن‌ها را جذب نمی‌کند، بلکه به خاطر نامفهوم بودن ترجمه همچون یک مانع عمل کرده و سبب می‌شود که از قرائت و آشنایی با کلام وحی منصرف شوند.
مدیر مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه لندن تصریح کرد: ما باید ترجمه‌هایی جذاب از قرآن ارائه دهیم تا غربی‌ها به قرائت قرآن تشویق شوند، درباره دیگر کتب اسلامی همچون تفسیر، کتب عقیدتی و فقهی نیز باید به همین شکل عمل کنیم.
بهره‌مندی از ابراز رسانه برای تصحیح باورهای نادرست غربی‌ها
وی در پایان با تأکید بر ضرورت بهره‌مندی از ابزار رسانه برای تصحیح باورهای نادرست غربی‌ها از اسلام اظهار کرد: رسانه‌ها نیز در این زمینه نقش مهمی دارند و می‌توانند مفید واقع شوند، چنانچه فیلم سینمایی مناسبی درباره اسلام ساخته شود و در غرب به نمایش درآید، می‌تواند چهره مخدوش‌شده اسلام نزد غربی‌ها را پاک کرده و اسلام حقیقی را به آنان معرفی کند. تألیف کتب به زبان‌های رایج نیز می‌تواند در این زمینه تأثیرگذار باشد.
